Farhodning ketishi haqidagi xabar o‘zidan oldin xonaga kirib keldi. Hovliqma Jamol kostyumining cho‘ntagiga solib ko‘tarib yuradigan, kamida uch fandan bitta qilib tutilgan daftarini stol ustiga tashladi-yu, yangilikni e’lon qildi:

— Eshitdinglarmi, Farhodlar ko‘chib ketyapti ekan...

Biz — qizlar u tomonga yalt etib qaradik.

— Qaerga ko‘chib ketyaptikan?

— Tinchlikmi?

Ikkita-ikkita bo‘lib pichirlashayotgan sinfdoshlarim biri olib-biri qo‘yib savol bera boshlashdi. Jamol esa javob berishga shoshmasdan stulni teskari o‘girib o‘tirdi.

— Onasining yurtiga, — dedi va nihoyat.

— Qozongami? — Mardona so‘radi.

— Ha, akasi dadasi bilan qolarkan, Farhod onasi bilan ketarkan.

Qizlar Jamol bilan muhokamani davom ettirishar, faqat mengina o‘zimni kitob o‘qiganga solib jim o‘tirardim.

Farhodlarning oilasi tinch emasligi haqida ko‘p eshitganman. Albatta, o‘zi bu haqda so‘z ochmaydi. Uyaladimi yo birzum bo‘lsa-da, tashvishlarini unutgisi keladimi, ko‘p gaplashsak-da, bu mavzuda lom-lim demaydi.

Otasi ichkilikka berilgan. Onasi zavodda ishlaydi. Akasi shartnoma asosida o‘qishga kirgandi. Onasi qancha qistamasin o‘qimadi. Onam qiynalib qoladi, deb o‘yladi, shekilli. Mana, uyam zavodda oddiy ishchi. Farhodning esa o‘qishdan ko‘ngli sovigan. Gohida maktabdan qaytishimizda uning bir paytlari a’lochi bo‘lganini eslatib qo‘yaman.

— Sen boshqalarga o‘xshab repetitorga qatnamasang ham, o‘qishga kirib ketasan. Chunki fikrlashing yaxshi. Hamma masalalarga mantiqan o‘ylab yechim topasan, — deyman.

U esa indamaydi. Mening tayyorgarligim haqida so‘raydi. Keyin «Poytaxtda o‘qiging kelyapti-a?» deydi. Orzum haqida bilsa-da, qayta-qayta so‘rayveradi.

— Albatta, sening poytaxtda o‘qiging kelmaydimi? — deya so‘rayman men ham.

U esa yolg‘on gapiradi.

— Yo‘q.

Aslida, onasini tashlab keta olmaydi. Onasining shu bolalaridan boshqa yaqini yo‘q bu yerlarda.

Farhodning ketishi nega menga buncha qattiq ta’sir qildi — o‘zim ham tushuna olmadim. Ha, men boshqa sinfdosh yigitlarga qaraganda u bilan ko‘p gaplashaman, maktabdan birga qaytamiz. Navbatchilik kunlarimda u paqirda suv olib chiqib beradi. Biror fandan qiynalsam, yordamini ayamaydi. Gohida mahallasidagi atirguldan bir dona uzib, sovg‘a qiladi. Ba’zida konfet tutqazadi. U o‘zi shunaqa mehribon-da.

Farhod sinfxonaga o‘qituvchi bilan birga kirib keldi. Dars bo‘layapti-yu, hamma yashirincha Farhodga qaraydi. Bir payt orqamdan kimdir turtdi, qarasam, Sabohat, qo‘lida o‘n ikki varaqlik daftar. Ol degandek imo qilyapti.

Daftarni ochishim bilan nimaligini tushundim. Farhod bilan xayrlashuv so‘zlari yozilgandi unga.

«Farhod, sening o‘rning doim bilinadi!» — Dilrabo boshlab bergandi yozishni.

«Hech qachon bizni unutma!» — Intizor davom ettirgan.

«O‘rtoq, boshing omon bo‘lsin!» — Kamol mashinaning suratini ham chizib qo‘yibdi. Mashina jinnilari derdik biz Farhod ikkisini.

Nima yozish haqida uzoq o‘ylab qoldim. Bu orada Sabohat ruchkasini bilan ikki marta yelkamdan turtdi. Yonimda Kamola ham ilhaq o‘tiribdi — u ham hamma qatori nimadir yozishi kerak.

Farhod bu daftarni o‘qisa, qay ahvolga tusharkan, deb o‘yladim. Axir u ham tug‘ilib o‘sgan joyini, sinfdoshlarini, maktabini, o‘z uyini, otasi bilan akasini tashlab ketgisi kelmayotgandir. Unga qanchalik og‘ir bo‘layotganini his qilib, yomon bo‘lib ketdim. Negadir, uni olib qolgim keldi. O‘zimda jur’at topib, o‘ng tomonga, orqaroqqa qaradim, Farhod birdan ko‘zlarini olib qochdi. Meni kuzatib o‘tirgan ekan... Buni sezdim-u, ko‘zim yoshlandi. Daftarni Kamola tomon surdim, u men tomon yaqinlashdi-da asta pichirlab «Yozmaysanmi?» dedi. Yelka qisdim. Go‘yoki yozadigan gapim yo‘qdek.

Darslar tugagach, sinf rahbarimiz boshchiligida Farhod bilan xayrlashdik. Asli bir oylar oldin uning ketishi aniq bo‘lgan ekan. Yigitlar ertaga tong-sahardan turib uni vokzalgacha kuzatib qo‘yishadigan bo‘lishdi. Biz esa bir yig‘lab ham oldik. Birinchi marta ayriliq nimaligini tuyayotgandik.

Ikki kun oldin Farhod bilan maktabdan qaytarkanmiz, u «Bir gap aytsam, xafa bo‘lmaysanmi?» deya so‘z boshlagandi.

— Qachondan beri aytaman deyman-u, ikkilanaman. Ko‘nglingni og‘ritgim kelmadi. Farangiz, sen dadangni juda yaxshi ko‘rasanmi? — dedi u qadamlarini sekinlatib.

Kutilmagan savoldan hayron qolsam-da, darrov javob qaytardim:

— Ha.

— Men ham — dedi u. Keyin birpas jim bo‘lib qoldi-da, qo‘shib qo‘ydi. — Nima bo‘lgan taqdirda ham!

Shu bilan men gapga tushib ketdim. Hozir ularni so‘zma-so‘z eslayman. Nuqul tuxum qovursam, tuz sepish esimdan chiqishi, kecha akamning ko‘ylagining yoqasini dazmolda kuydirib olganim, bugun tarixdan repetitorga borishim kerakligi, ammo haliyam test yodlamagan — xullas, rosa bidirlabman. Balkim u o‘shanda otasi bilan akasini tashlab ketayotganidan qiynalayotgani haqida gapirmoqchi bo‘lgandir.

Shular haqida o‘ylab turgandim, Dilrabo hamma uy manzilini Farhodning kundaligiga yozib berishini aytdi. Qizlar hayajonlana boshlashdi. Keyin qayta-qayta Farhodning va’dasini olishdi. Shu bilan hammamiz uy-uyimizga tarqaldik. Farhod yigitlar qurshovida qoldi, men esa bir o‘zim, so‘ppayib uyga qaytdim.

Biz xayrlashmadik...

Sinfdoshlar Farhoddan xat kutib charchashdi. Hatto, maktabni tugatayotganimizda ham uning bizni yo‘qlamaganini xafa bo‘lib tilga olishardi. Yigitlar akasidan uni surishtirishar, ahvollari yaxshi ekanligini, allaqachon maktabga qabul qilinib, o‘qiyotganini bizga ham yetkazishardi. Lekin uy manzilini olishga muvaffaq bo‘lishmadi. Men esa... Har hafta shanbani intizor kutardim. Maktabdan chiqaman-u, uyga yuguraman. Hech qachon qopqog‘i ochilmagan pochta qutimizga qo‘l solishim bilan yuragim boshqacha ura boshlaydi. U xatlarida o‘qishlarimni, sinfdoshlarning ahvolini, o‘zi yaxshi ko‘rgan o‘qituvchilarini, yana otasi to‘g‘risida so‘raydi. O‘qishga kirganimdan keyin ham maktublari tinmadi. Men Farhoddan doim qachondir qaytasanmi deb so‘ragim kelar, lekin ko‘ngiliga tegmaslik uchun indamay qo‘ya qolardim. Bora-bora xatlarimiz elektronlashdi. Zamonning taraqqiyoti bilan biz har kuni gaplashib turadigan bo‘ldik.

Ikkimizning o‘rtamizdagi maktublar zumda masofalarni bosib o‘tgani kabi yillar ham zuvillab o‘tardi. O‘qishni tugatgan yilim hayotimda tub burilish bo‘ldi. Otam bizni, o‘z oilasini tark etdi. Onam yillar davomida yashirib kelayotgan sir oshkor bo‘ldi — otamning boshqa oilasi bor ekan. Negadir, bu mudhish sir yuzaga chiqqan kun xonamga qamalib olgancha ichimni kuydirayotgan dard-alamlarni Farhodga to‘kib soldim.

«Otam shuncha yildan beri bizni aldab kelgan ekan. Uni kechira olmayman...»

Farhodning javob yozayotganini bildiruvchi qalamchaga ko‘zim tushib yozishdan to‘xtadim.

«Eslaysanmi, ketishim oldidan sen dadangni yaxshi ko‘rishingni aytganding...»

Uning javobini o‘qib, o‘zining gaplarini esladim.

«Sen ham nima bo‘lgan taqdirda ham otangni yaxshi ko‘rishing haqida gapirganding».

«Ha, shunaqa... Nima bo‘lgan taqdirda ham yaxshi ko‘raveramiz. Hayotimizda shunday insonlar bo‘ladiki, ularni qanday bo‘lsa, shundayligicha yaxshi ko‘raveramiz. Hatto, uzoqlarda bo‘lsa ham... Ularni har kun ko‘rib turmasak ham...»

Nima deyishni bilmay qoldim. Uning ham yuragidagi yaraga tuz sepgandim. Lekin bir tomondan yengil tortganim rost.

«Onam bizga otamga oldingidek muomalada bo‘lishimiz kerakligini aytyapti» — bir kuni Farhod hol-ahvol so‘raganida unga uyimizdagi vaziyatdan so‘z ochdim.

«To‘g‘ri, gapiribdilar. Ammo buning uchun ham vaqt kerak. Hali kun kelib, hammasi iziga tushadi. Muhimi, shunday bo‘lishini istayotganlar bor yoningda».

«Sen ham uyingga qaytishni istaysanmi?» — nihoyat so‘radim.

«Albatta, men hech qachon, otamni, uyimizni tashlab ketgim kelmagan. Seni ham...»

Bu gapga qanday javob qaytarishni bilmay, internetdan chiqib ketdim.

Bir kun o‘tib kirsam, undan uzundan-uzoq xat kelibdi. Farhod ketishidan oldin otamni tasodifan ikkinchi oilasi bilan ko‘rib qolgan ekan. Biroq meni ayab aytolmagan.

«Bilasanmi, nega akam dadam bilan qolgan. Biz shunday kelishganmiz. Chunki kun kelib ota-onamiz birini kechirishidan, oilamiz tiklanishidan umid qilganmiz», deya tugatgandi u xatini. Farhodning shu so‘zlari menga boshqacha ta’sir qildi.

— Aytgancha, bugun Fozil akaning oilasi qaytib keldi, — nonushta mahalida akam tizzasida o‘tirgan o‘g‘lini o‘ynatgancha gapirdi.

— Ey, Sonya opa qaytibdimi? Bir o‘g‘lini ham ola ketgandi-a? — dedi onam hayratlanib.

— Ha, kecha katta o‘g‘li «Shaharga kira qilarkansiz, aeroportga chiqaylik», degandi. Tongda turib, kutib oldik. Kichigi, Farhodi sening sinfdoshingmidi? U ham qaytibdi. Onasining aytishicha, yaxshi ko‘rgan qizi bor ekan, endi ikki o‘g‘liga ham to‘y qilisharkan.

Ishga shoshayotganimni aytib, o‘rnimdan turdim. Uydan chiqqach, qaysi yo‘ldan yurishga ikkilanib qoldim. Farhodlarning uyi tomondan o‘tishga cho‘chiyotgandim. Muyulishda meni kutib turgan yigitni tanigachgina, o‘z yo‘limni topgandek bo‘ldim.

MUXLISA